Τζένη Μαστοράκη (1949 – 2024)

Η Τζένη Μαστοράκη, μία από τις πιο σημαντικές λογοτεχνικές φωνές της Γενιάς του ΄70, απεβίωσε στις 30 Ιουλίου, σε ηλικία 75 ετών.

Γεννήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1949 στου Ζωγράφου και σπούδασε βυζαντινή και μεσαιωνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα με ένα ποίημά της που περιλήφθηκε στην «Αντι-ανθολογία» του Δημήτρη Ιατρόπουλου, το 1971. Την επόμενη χρονιά τα ποιήματά της κίνησαν το ενδιαφέρον του Γιάννη Ρίτσου και της Νανάς Καλλιανέση, και εκδόθηκε από τον «Κέδρο» το πρώτο της βιβλίο, «Διόδια», τίτλο που επέλεξε ο ποιητής.

Ακολούθησαν οι συλλογές «Το σόι» (1978), «Ιστορίες για τα βαθιά» (1983), «Μ΄ ένα στεφάνι φως» (1989). Τα ποιήματά της μεταφράστηκαν σε διάφορες γλώσσες και δημοσιεύτηκαν σε ανθολογίες και περιοδικά ανά τον κόσμο.

Πολύ σημαντικό ήταν και το μεταφραστικό της έργο. Μετέφρασε συγγραφείς πολύ διαφορετικούς μεταξύ τους, όπως οι Τζ. Ντ. Σάλιντζερ («Ο φύλακας στη σίκαλη), Κάρσον ΜακΚάλερς, Ελίας Κανέτι, Χάινριχ Μπελ, Χάινριχ φον Κλάιστ, Καρλ Μαρξ, Κάρλο Γκολντόνι, Έντγκαρ Άλαν Πόε, Άπτον Σίνκλερ, Λιούις Κάρολ, Τζόρτζιο Μανγκανέλι, Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, Χάρολντ Πίντερ, Σάρα Κέιν, Μιγέλ δε Θερβάντες, Χάουαρντ Μπάρκερ, Πωλ Σουήζι, Άγκνες Χέλερ, κι ακόμη, τον Πετροτσουλούφη του Χάινριχ Χόφμαν, καθώς και παραμύθια των Αδελφών Γκριμ.

Το 1989 τιμήθηκε με το Thornton Niven Wilder Prize του Columbia University (Translation Center) για το σύνολο του μεταφραστικού της έργου, και το 1992 με το ειδικό βραβείο του ΙΒΒΥ (International Board on Books for Young People) για τη μετάφραση του παιδικού βιβλίου «Ο ταξιδιώτης της αυγής» του Σι-Ες Λιούις.

Θεατρικές της μεταφράσεις έχουν ανέβει μεταξύ άλλων, στο Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο της Οδού Κυκλάδων.

Το 2020 της απονεμήθηκε το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για τη συνολική της προσφορά στα Γράμματα. Όπως ανέφερε το σκεπτικό της επιτροπής των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων «η Τζένη Μαστοράκη, με την αδιάλειπτη και ποιοτική προσφορά της στα ελληνικά γράμματα, κατόρθωσε να διαμορφώσει μια μοναδική πορεία, η οποία στηρίχθηκε στην επίμονη και ενδελεχή αφοσίωσή της στην ελληνική (γραπτή και ομιλούσα) γλώσσα, στην ανάδειξη γόνιμων περιοχών του ποιητικού παρελθόντος και στη δημιουργική ανάπλασή του, στη λογοτεχνική γνώση και τόλμη και στην υπογράμμιση της ζωτικής σημασίας των αφηγήσεων (κοινωνικοπολιτικών, οικογενειακών, έμφυλων, προσωπικών) στη χαρτογράφηση της μνήμης, των συναισθημάτων και της ίδιας της ύπαρξης στην ιστορική της προοπτική. Με εφαλτήριο την αντήχηση των ρομαντικών επιτευγμάτων, το κληροδότημα των μεταπολεμικών γενιών, το στίγμα της μεταπολίτευσης, η ποιήτρια και μεταφράστρια Τζένη Μαστοράκη κατόρθωσε εντέλει να αποτυπώσει την εσωτερική και περίπλοκη περιπέτεια του ανθρώπου μέσα στο χρόνο».

Πρέπει να ’ναι δύσκολη
η δουλειά του ποιητή.
Προσωπικά, δεν το ξέρω.
Εγώ σ′ όλη μου τη ζωή
έγραφα μόνο
κάτι μακριά, απελπισμένα γράμματα
για τις άνυδρες συνοικίες,
τα ’κλεινα σε μπουκάλια
και τα πετούσα στους υπόνομους («Διόδια»)

Κατ. Σακελλαροπούλου: «Για όλες εμάς, που αγαπήσαμε την ποίησή της, η απώλειά της είναι οδυνηρή»

Η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, με ανάρτηση στο Facebook αποχαιρετά τη Τζένη Μαστοράκη, υπογραμμίζοντας, μεταξύ άλλων, ότι «για όλες εμάς, που αγαπήσαμε την ποίησή της, η απώλειά της είναι οδυνηρή».

Εισικότερα, η κ. Σακελλαροπούλου αναφέρει: «Με βαθιά θλίψη αποχαιρετώ τη Τζένη Μαστοράκη. Υπήρξε κορυφαία ποιήτρια της γενιάς της, σπουδαία μεταφράστρια, αφοσιωμένη εργάτρια της γλώσσας. Μετέφρασε με μαεστρία σημαντικούς συγγραφείς, από τον Σάλιντζερ ως τον Κανέτι, και έγραψε μια ποίηση εξαιρετικού βάθους, μιλώντας μέσω συμβόλων και αλληγοριών για τη σχέση του ατόμου με την εξουσία και τη θέση του εαυτού μέσα στην Ιστορία. Αρχίζοντας να γράφει μεσούσης της δικτατορίας, αξιοποίησε την εμπειρία της λογοκρισίας για να διαμορφώσει έναν πρωτοφανέρωτο μεταφεμινιστικό ποιητικό λόγο. Χωρίς να εγκαταλείπει το βιωματικό της υπόβαθρο κατάφερε να το συναρθρώσει με το υψηλό, να συγχωνεύσει το προσωπικό με το πολιτικό στοιχείο, να διατυπώσει ένα έμφυλο αίτημα ελευθερίας και αυτονομίας.

Χαμηλότονη, εσωστρεφής, διακριτική στη δημόσια παρουσία και δράση της, αποφεύγοντας ”την πολλή συνάφεια του κόσμου” και τις ”πολλές κινήσεις κι ομιλίες”, ταγμένη στο έργο της, η Τζένη Μαστοράκη είδε τα ποιήματά της να μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες, να γίνονται αντικείμενο διατριβών, να βραβεύονται κατ′ επανάληψη. Για όλες εμάς, που αγαπήσαμε την ποίησή της, η απώλειά της είναι οδυνηρή. Θερμά συλλυπητήρια στους οικείους της, και ιδίως στην κόρη της, την σκηνογράφο και ενδυματολόγο Μαγιού Τρικεριώτη».

Μενδώνη: Σπάνιος άνθρωπος, σπάνιος δημιουργός, με παραδειγματική αφοσίωση στην Τέχνη

Πληροφορούμενη την απώλεια της Τζένης Μαστοράκη, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έκανε την ακόλουθη δήλωση:

«Η απώλεια της Τζένης Μαστοράκη μας στερεί μία από τις μεγαλύτερες μορφές των σύγχρονων Γραμμάτων μας», δήλωσε η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη πληροφορούμενη την απώλεια της σπουδαίας ποιήτριας. «Εκπρόσωπος της Γενιάς του 70, μας καταλείπει ένα ποιητικό έργο, το οποίο πέρασε τα σύνορα και γνώρισε πολλές ξενόγλωσσες εκδόσεις. Διακρίνεται για το απόλυτα προσωπικό του στίγμα, αναδεικνύοντας την άρρηκτη σχέση γραφής και ανάγνωσης αλλά και την πολύχρονη βιωματική εμπλοκή της δημιουργού με τη γλώσσα, την ιστορία και τη λογοτεχνία.

Η Τζένη Μαστοράκη υπήρξε κορυφαία μεταφράστρια. Αναμετρήθηκε με κλασικά και σύγχρονα κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, από την πεζογραφία, την ποίηση, το θέατρο, αλλά και εμβληματικά δοκίμια, από διαφορετικές γλώσσες. Μας πρόσφερε μεταφράσεις που αποτελούν σημεία αναφοράς, τόσο για τα ίδια τα έργα, όσο και για τον επανακαθορισμό του μεταφραστικού είδους. Το μεταφραστικό corpus της Τζένης Μαστοράκη, το οποίο συγκρότησε επί δεκαετίες, με αφοσίωση, επίμονη και επίπονη δουλειά, διακρίνεται για τη γλωσσική του ακρίβεια και το ξεχωριστό αισθητικό του αποτύπωμα.

Μέσω της μακράς πορείας της αναδείχθηκε σε μοναδική περίπτωση των ελληνικών Γραμμάτων, που τίμησε με την αδιάλειπτη και ποιοτική, χωρίς εκπτώσεις, προσφορά της. Στο έργο της συνδύασε την ασυμβίβαστη μέριμνα για τη γλώσσα με τη δημιουργική ανάπλαση του παρελθόντος, τη χαρτογράφηση της μνήμης και τη σιωπηλή, αλλά εκφραστικότατη αφομοίωση του βιώματος.

Η Τζένη Μαστοράκη σπάνιος άνθρωπος, σπάνιος δημιουργός, με παραδειγματική αφοσίωση στην Τέχνη, δεν επεδίωξε ποτέ την περιττή και άσκοπη δημοσιότητα. Πρόλαβε, όμως, να χαρεί την αναγνώριση του έργου της, όπως πιστοποιούν οι πολυάριθμες βραβεύσεις της, με εξέχουσα την απονομή του Μεγάλου Βραβείου Γραμμάτων 2020.

Στην οικογένειά της και στους φίλους της, απευθύνω τα πιο ειλικρινή μου συλλυπητήρια», καταλήγει η υπουργός Πολιτισμού.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Πέθανε η Ιρλανδή συγγραφέας Έντνα Ο’Μπράιαν

Επτά ελληνικά νησιά, δέκα εκθέσεις που αξίζει να δούμε