Ύβρις και Νέμεσις στην Εποχή μας

Η αρχαία ελληνική τραγωδία, ένα μοναδικό φαινόμενο στην παγκόσμια λογοτεχνία, μας προσφέρει ένα βαθύ βλέμμα στην ανθρώπινη φύση και τις αιώνιες μάχες της. Μέσα από τα δραματοποιημένα κείμενα των Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη, αναδεικνύονται θεμελιώδεις έννοιες όπως η ύβρις, η νέμεσις και η κάθαρση. Η ύβρις, η υπερβολική περηφάνια και αλαζονεία που οδηγεί στην παραβίαση των θεϊκών και ανθρώπινων νόμων, αποτελεί συχνά την αφετηρία της τραγωδίας. Η νέμεσις, η αναπόφευκτη τιμωρία για την ύβρη, αποτελεί την ισορροπία του κόσμου και την υπενθύμιση της ανθρώπινης φθαρτότητας.

Η σύγχρονη εποχή, με την έμφασή της στην ατομικότητα και τον υλισμό, φαίνεται να έχει απομακρυνθεί από τις αρχαίες ελληνικές αξίες. Η ηθική, ως κεντρική έννοια της τραγωδίας, φαίνεται να έχει υποχωρήσει, αφήνοντας χώρο σε μια κουλτούρα (υποκουλτούρα) όπου η επιτυχία, η φήμη και η αναγνώριση υπερτερούν κάθε άλλης αξίας.

Η περίπτωση της Μαρίνας Σάττι, όπως ξεδιπλώθηκε με τη συμμετοχή της στη Eurovision, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα σύγχρονης ύβρεως. Η συμπεριφορά της προ, κατά τη διάρκεια και κυρίως μετά τη συμμετοχή της στην Eurovision, που χαρακτηρίστηκε από υπερβολική περηφάνια, αλαζονεία και αυθάδεια, αλλά και εμπαιγμό της μέσης νοημοσύνης (από το δήθεν απολογητικό βίντεο), υπερβαίνοντας τα όρια του ανατεθέντος ρόλου της, της θέσης της και της εκπροσωπευτικής της ιδιότητας, δεν είχε τις ανάλογες προσωπικές για εκείνη συνέπειες, αν και προκάλεσε έντονες κοινωνικές αντιδράσεις. Αντ’ αυτού ανταμείφτηκε κιόλας από την εγχώρια αγορά, εν είδει επιβράβευσης!

Αυτή η αναντιστοιχία ανάμεσα στη συμπεριφορά της και στα επακόλουθα αυτής, εγείρει ερωτήματα για τις αξίες που κυριαρχούν στην κοινωνία μας. Η δε επιλογή της Σάττι να συμμετάσχει σε μια παράσταση αρχαίας ελληνικής τραγωδίας, παρά την αντιφατική της εικόνα, αποτελεί μια ακόμη πιο ενδιαφέρουσα εξέλιξη. Η τραγωδία, ως ένα είδος που βασίζει την πλοκή της στην ηθική, φαίνεται να χάνει το αρχικό της νόημα όταν χρησιμοποιείται ως ένα απλό μέσο κεφαλαιοποίησης της όποιας αναγνωρισιμότητας των συμμετεχόντων.

Η απουσία της νέμεσης στην περίπτωση της Σάττι υπογραμμίζει την απουσία ισορροπίας στην κοινωνία μας. Η ανεκτικότητα σε συμπεριφορές που παραβιάζουν βασικές ηθικές αρχές δημιουργεί ένα κλίμα όπου η ύβρις ευδοκιμεί, καλλιεργώντας συμπεριφορές εκτσογλανισμού. Η έλλειψη συνεπειών για τις πράξεις μας υπονομεύει την ανάγκη για αυτοκριτική και βελτίωση.

Η σύγκριση του Σωκράτη με τα σύγχρονα πρότυπα είναι ενδεικτική της χαώδους διαφοράς από το προαιώνιο ήθος στο σύγχρονο σοσιαλμιντιακό. Ο Σωκράτης, με την αποδοχή της ποινής του θανάτου που του επιβλήθηκε ως ποινή, επέλεξε να διατηρήσει την ηθική του ακεραιότητα. Δηλαδή, επέλεξε να πεθάνει για να παραμείνει ηθικά ακέραιος! Τα σύγχρονα πρότυπα, αντιθέτως, επιδιώκουν τη φήμη και την αναγνώριση, με κάθε τρόπο, θυσιάζοντας εύκολα την ιδιωτικότητα και τις όποιες αρχές τους.

Η αρχαία ελληνική τραγωδία παραμένει επίκαιρη, καθώς μας προσφέρει ένα ανεκτίμητο εργαλείο για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο που μας περιβάλλει. Η μελέτη των τραγωδιών μας επιτρέπει να αναγνωρίσουμε τα ανθρώπινα πάθη και τις αδυναμίες μας, αλλά και να αναζητήσουμε τρόπους –μέσα από την επιχειρηματολογία- να υπερβούμε τα όριά μας και να ζήσουμε μια πιο ηθική ζωή.

Η απουσία της νέμεσης στην περίπτωση της Σάττι αποτελεί μια πρόκληση για την κοινωνία μας. Είναι απαραίτητο να αναλογιστούμε τις αξίες μας και να επαναπροσδιορίσουμε τι θεωρούμε σημαντικό στη ζωή. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία όπου η ηθική θα αποτελεί τον πυρήνα της και όπου η ύβρις θα τιμωρείται αναπόφευκτα.

Η ηθική παίζει κρίσιμο ρόλο, γιατί διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο ζούμε και αλληλεπιδρούμε με τους άλλους, προωθεί τη δικαιοσύνη και τη συνοχή στην κοινωνία, και μας βοηθά να αναπτύξουμε την προσωπική μας ακεραιότητα. Είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζονται οι κοινωνίες για να λειτουργήσουν ειρηνικά και δίκαια, και διασφαλίζει ότι τα άτομα δρουν με υπευθυνότητα και σεβασμό προς τους άλλους.

Συμπερασματικά, η αρχαία ελληνική τραγωδία μας υπενθυμίζει ότι η ανθρώπινη φύση είναι περίπλοκη και αντιφατική. Η ύβρις και η νέμεσις είναι δύο αλληλένδετες έννοιες που διαμορφώνουν την ιστορία της ανθρωπότητας. Η σύγχρονη εποχή, με την έμφασή της στην ατομικότητα και τον υλισμό, φαίνεται να έχει ξεχάσει τα σημαντικά μαθήματα που μας προσφέρουν οι αρχαίοι τραγικοί. Είναι καιρός να επαναπροσδιορίσουμε τις αξίες μας και να αναζητήσουμε μια πιο ηθική και δίκαιη κοινωνία.

Είναι καιρός να ξαναγίνει μοίρα του ανθρώπου ο χαρακτήρας του, κατά τη φράση του Ηράκλειτου «Ήθος ανθρώπω δαίμων».