«Το σώμα της και άλλες εκδηλώσεις» της Κάρμεν Μαρία Ματσάδο: Η νέα φωνή της αμερικάνικης λογοτεχνίας έχει ορίζοντα

07/10/2024 - 02:55

Ομολογώ ότι αρχικά πέρασε από το μυαλό μου να μην γράψω κριτική για τη συλλογή διηγημάτων της Κάρμεν Ματσάδο Το σώμα της και άλλες εκδηλώσεις. Ο δισταγμός μου έγκειται στο ότι τα κείμενα της Ματσάδο εντάσσονται θεματικά σε αυτό που αποκαλείται φεμινιστική/queer λογοτεχνία, συνεπώς εγώ ως ετεροφυλόφιλος άντρας δεν είμαι ενδεχομένως ο πλέον κατάλληλος για να το προσεγγίσω ουδέτερα. Βεβαίως, αυτό είναι λάθος από πολλές απόψεις, αφού ένα έργο τέχνης δεν δημιουργείται για ένα συγκεκριμένο κοινό «πιστών», ούτε και αποκλείει ολόκληρα τμήματα του πληθυσμού. Αντίθετα, το κάθε λογοτεχνικό έργο που θέλει να κερδίσει το στοίχημα της διαχρονικότητας οφείλει να έχει μία πανανθρώπινη διάσταση και θα θέτει ερωτήματα που αφορούν όλους μας, έστω κι αν η φωνή του είναι συγκεκριμένη και εκφράζει μία δεδομένη ψυχοσύνθεση και φιλοσοφία. Εκτός αυτού, αν αφήσουμε στην άκρη το ζήτημα της θεματικής, υπάρχει το ζήτημα της ίδιας της τέχνης, δηλαδή το πόσο καλό είναι ένα κείμενο ως λογοτεχνία, και αυτό δεν εξαρτάται από φύλο ή σεξουαλικότητα. 

Η Κάρμεν Ματσάδο λοιπόν είναι μία νέα φωνή της αμερικάνικης λογοτεχνίας και η εν λόγω συλλογή έλαβε διθυραμβικές κριτικές από τον αμερικάνικο τύπο οδηγώντας την στη βραχεία λίστα υποψηφιοτήτων για το National Book Award. Το βιβλίο αποτελείται από οκτώ εκτενή διηγήματα που ως προφανή συνδετικό κρίκο έχουν τη γυναικεία εμπειρία και πώς αυτή διαμορφώνεται και συνδέεται με το ίδιο το γυναικείο σώμα σε όλες του τις εκφάνσεις. Η Ματσάδο εξ’ αρχής καθιστά ξεκάθαρο ότι επιθυμεί να κάνει υφολογικές τομές, επιδιώκει να πειραματιστεί με τη φόρμα και να παίξει με τις συμβάσεις. Στα διηγήματά της «συνομιλεί» με την παράδοση των παραμυθιών, με την ποπ κουλτούρα, με το γκροτέσκο και το γοτθικό, με τον τρόμο και τη σάτιρα, με την παραβολή και ταυτόχρονα τον ωμό ρεαλισμό, με τη γραφική και απογυμνωμένη σεξουαλικότητα αλλά και με έναν ρομαντισμό. Η ίδια η αφήγηση και οι δυνατότητές της παίζουν σημαντικό ρόλο στην αντίληψή της σχετικά με τη γραφή και επηρεάζουν θεματικά και υφολογικά τα διηγήματα. Σε κάθε διήγημα η Ματσάδο καταφέρνει να μας κάνει να βιώσουμε γλαφυρά την αίσθηση του γυναικείου σώματος. Κάθε πρωταγωνίστρια ματώνει, έρχεται σε οργασμό, μετράει πληγές, ποθεί. Σχεδόν νιώθουμε τις σωματικές λειτουργίες και τις εκκρίσεις της.  

Όμως η οργανική ένταξη πρωτότυπων υφολογικών στοιχείων στον νοηματικό πυρήνα της κάθε αφήγησης δεν είναι εύκολο πράγμα. Και παρά το ότι το επίμετρο προσπαθεί να μας πείσει ότι η Ματσάδο είναι η δευτέρα παρουσία στη σύγχρονη λογοτεχνία, αυτό δεν το επιτυγχάνει αρμονικά στα περισσότερα από τα διηγήματα της συλλογής. Το να έχεις μία πρωτότυπη ιδέα είναι σίγουρα σημαντικό, και η Ματσάδο τις έχει και με το παραπάνω, όπως έχει και αδιαμφισβήτητες ικανότητες στη γραφή. Το να προσπαθείς όμως να σφυρηλατήσεις το κείμενο προκειμένου να χωρέσει η ιδέα σου με το στανιό, οδηγεί στο να θυσιάσεις την ομορφιά και την αποτελεσματικότητα ενός λογοτεχνικού κειμένου στο αέναο κυνήγι της πρωτοτυπίας. Όταν η Ματσάδο καταφέρνει να ισορροπεί στα παραπάνω, το αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον εξαιρετικό. Πολλές φορές όμως αυτή η ισορροπία δεν επιτυγχάνεται και η όποια ευφυία της αρχικής ιδέας δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι. 

Όμως κάποιες φορές επιτυγχάνεται, και τότε τα αποτελέσματα είναι ομολογουμένως εκπληκτικά. Το πρώτο διήγημα της συλλογής «Η βελονιά του συζύγου» δεν είναι απλά το καλύτερο στο βιβλίο, αλλά είναι ένα από τα καλύτερα αμερικάνικα διηγήματα που έχω διαβάσει τα τελευταία χρόνια και δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστεί κάποιος ότι θα πρέπει να περιλαμβάνεται σε ανθολογίες των καλύτερων αμερικάνικων διηγημάτων του 21^ου αιώνα. Η πλοκή του είναι φαινομενικά απλή, ουσιαστικά αποτελεί την ιστορία μίας γυναίκας από την εφηβεία μέχρι και όταν ενηλικιώνεται ο γιος της. Το επίκεντρο της ύπαρξής της όμως είναι η μυστηριώδης κορδέλα που έχει στον λαιμό της και την οποία διαφυλάσσει με όλη της την πυγμή ως κόρη οφθαλμού. Όμως σημαντικότερο από την πλοκή είναι η ίδια η αφηγηματική τεχνική που ακολουθεί η Ματσάδο. Η αφηγήτρια διανθίζει την ιστορία της με διάφορα αποσπάσματα αφηγήσεων που θυμίζουν παραμύθια, συμβατικές ιστορίες τρόμου, παραβολές, τις οποίες όμως αντιπαραβάλλει με τα δικά της βιώματα ως γυναίκας, ως γυναίκας που αποτελεί τον στόχο σεξουαλικών φαντασιώσεων, εγκλωβισμένη σε ρόλους από τους οποίους μοιάζει αδύναμη να δραπετεύσει, σε ένα σύμπαν καθορισμένο από το αρσενικό βλέμμα και στο οποίο επικρατεί ένας – λιγότερο ή περισσότερο – υποβόσκων μισογυνισμός.

Μάλιστα, η Ματσάδο απευθύνεται ευθέως στον δυνητικό αρσενικό αναγνώστη και του δίνει σύντομες οδηγίες για το πώς να υπερβεί τις αφηγηματικές νόρμες που έχει συνηθίσει και να τροποποιήσει την πρόσληψη της αφήγησης έτσι ώστε να βιώσει καλύτερα την ιστορία, να μπει στα δικά της παπούτσια εν ολίγοις. Η ιστορία μου φέρνει στο μυαλό διάφορους συγγραφείς, από την Άντζελα Κάρτερ όπως σωστά έχει επισημανθεί, μέχρι και τον Ναθάνιελ Χώθορν, αφού έχει την ίδια αίσθηση μίας αινιγματικής παραβολής.

Και η «Ένοικος» λειτουργεί πολύ καλά, αν και εδώ η Ματσάδο παίζει με τις συμβάσεις και τα κλισέ ιστοριών τρόμου σχετικά με απομονωμένα ξενοδοχεία στο δάσος (βλέπε Shining) και τη σταδιακή κατάδυση της πρωταγωνίστριας – alter ego της Ματσάδο στην άβυσσο του μυαλού της. Στο επίσης πολύ καλό «Ανυπόφορη στα πάρτι» η αφηγήτρια αγωνίζεται να ξεπεράσει το τραύμα μιας βίαιης σεξουαλικής επίθεσης επιχειρώντας να ετεροκαθορίσει εκ νέου τη σχέση της με το σεξ και τους άντρες.

Τώρα, ως προς το αν υπάρχει προκατάληψη ως προς τους άνδρες, εμφανώς και υπάρχει, όσο κι αν οι ίδιοι οι αρσενικοί χαρακτήρες στα διηγήματα δεν είναι σε καμία περίπτωση αρνητικοί. Όμως οι άνδρες ως αφηρημένη έννοια είναι για την εκάστοτε αφηγήτρια μία απειλή βιασμού, κακοποίησης ή δολοφονίας, έστω κι αν αυτή λειτουργεί περισσότερο συμβολικά. Μέχρι και παρομοιώσεις για τη φύση εγκυμονούν αυτή την απειλή: «τα σύννεφα μας περικύκλωναν σαν άντρες σε μπαρ, ασφυκτικά». Ο γάτος που γδέρνει και ματώνει την αφηγήτρια στο τελευταίο διήγημα είναι αρσενικός.

Οι περισσότερες πρωταγωνίστριες στα διηγήματα είναι γκέι, αλλά ακόμα και οι στρέιτ κατά βάθος ποθούν άλλες γυναίκες. Μα, θα μου πει κάποιος, οι άντρες στα διηγήματα είναι θετικές φιγούρες, δείχνουν κατανόηση, είναι ευγενικοί και υποστηρικτικοί. Η Ματσάδο είναι πολύ ευφυής για να κάνει κάτι τόσο χοντροκομμένο όπως το να γεμίσει το έργο της με αρσενικούς χαρακτήρες που είναι βιαστές, δολοφόνοι και αγροίκοι. Όμως η προκατάληψη είναι εκεί.

Στο «Η βελονιά του συζύγου» η αφηγήτρια σκέφτεται κοιτάζοντας τον άντρα της: «Δεν είναι κακός άντρας, κι αυτό, συνειδητοποιώ έξαφνα, είναι η ρίζα του πόνου μου. Δεν είναι καθόλου κακός άντρας. Αν τον χαρακτήριζα σατανικό ή μοχθηρό ή διεφθαρμένο θα τον αδικούσα βαθιά. Κι όμως…». Αυτή η σκέψη λαμβάνει χώρα αμέσως πριν η αφηγήτρια δεχθεί να λύσει την κορδέλα της για εκείνον, αυτό το σύμβολο της πεμπτουσίας της ως γυναίκας. Όμως όσο καλός κι αν είναι ένας άντρας πάντα θα μολύνει τη γυναικεία αγνότητα. Σέβομαι απόλυτα αυτή την πεποίθηση αν έτσι τη βιώνει η συγγραφέας, άλλωστε, ακόμα και σήμερα, είναι δυστυχώς πολλά τα παραδείγματα τοξικής αρρενωπότητας που μπορούν να οδηγήσουν μια γυναίκα σε τέτοιου είδους προσέγγιση. Όμως είναι επίσης αλήθεια ότι ο σεξισμός είναι κάτι που λειτουργεί – και κρίνεται – αμφίδρομα.

Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν εγώ ίσως δεν αποτελώ τον ιδανικό αναγνώστη που η Ματσάδο είχε στο μυαλό της όταν έγραφε τη συλλογή, διακρίνω με ευκολία το πληθωρικό της ταλέντο, τη φρέσκια της όρεξη να πάρει ρίσκα με τη φόρμα, την τόλμη να ξεγυμνώσει τον εαυτό της και τις μύχιες σκέψεις της, τη διάθεση να ενσωματώσει στο έργο της διάφορες παραδόσεις της δυτικής λογοτεχνίας χωρίς μιμητισμό. Όμως δείχνει εγκλωβισμένη μέσα στις φοβίες της, τα άγχη της, το εγώ της. Κάτι που αναγκαστικά διαμορφώνει αμυντικούς μηχανισμούς αποκλεισμού. Όταν τους υπερβεί λογικά θα κάνει το επόμενο βήμα στην καριέρα της με κάτι ακόμα πιο φιλόδοξο. Η διεύρυνση του ορίζοντα της μυθοπλασίας της είναι η επόμενη πρόκληση.

Adblock test (Why?)

Πηγή: elculture

Σχετικά άρθρα

• Unique Post

Δημοσίευση από AutoPolis, Βρίσκεται στις κατηγορίες Πολιτισμός και Ψυχαγωγία

Σχολιάστε το άρθρο