Σουδάν: Mια τραγωδία όχι μακριά από τη γειτονιά μας

Ενάμιση χρόνο μετά την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στο Σουδάν (15 Απριλίου 2023), η κατάσταση στην 3η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα και 8η μεγαλύτερη σε πληθυσμό της Αφρικής, είναι τραγική. Τα αντίπαλα στρατόπεδα, οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας (SAF: Sudanese Armed Forces) υπό τις διαταγές του Στρατηγού Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν και οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF: Rapid Support Forses) με επικεφαλής τον Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο ή γνωστό και ως Χεμέντι, διεξάγουν σήμερα, σκληρές μάχες τόσο στην πρωτεύουσα του Σουδάν, το Χαρτούμ, όσο και πέριξ της πόλης Ελ Φάσερ, πρωτεύουσα του βόρειου Νταρφούρ. Ενώ λοιπόν, η παγκόσμια κοινότητα έχει στρέψει το βλέμμα της, στις συγκρούσεις της Ουκρανίας με τη Ρωσία και του Ισραήλ με τις ισλαμιστικές οργανώσεις (Χαμάς και Χεζμπολάχ), η κατάσταση που εξελίσσεται στο Σουδάν, χρήζει άμεσων πρωτοβουλιών και ιδιαίτερης προσοχής.   

Μια σύντομη ιστορική αναδρομή: μετά την επίσημη ανεξαρτησία του Σουδάν το 1956, η χώρα περιδινήθηκε μεταξύ νόμιμων εκλεγμένων κυβερνήσεων και στρατιωτικών πραξικοπημάτων, για να φτάσει στο 1989, όπου ο στρατός ανέλαβε την εξουσία υπό το Στρατηγό Ομάρ αλ-Μπασίρ. Παράλληλα, μετά από δυο μεγάλες περιόδους εμφυλίου πολέμου και τις σφαγές που έλαβαν χώρα στη δυτική πλευρά του κράτους (Νταρφούρ), το Σουδάν, έχασε το 2011 το νότιο τμήμα του, το οποίο έγινε επίσημα ανεξάρτητο κράτος στις 9 Ιουλίου 2011 με την ονομασία, Νότιο Σουδάν.

Ο επί τριάντα συναπτά έτη πρόεδρος της χώρας, Ομάρ αλ-Μπασίρ, ανατράπηκε τον Απρίλιο του 2019 με στρατιωτικό πραξικόπημα και την αρχηγία του κράτους ανέλαβε το Συμβούλιο Εθνικής Κυριαρχίας, με επικεφαλής το Στρατηγό Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν και Πρωθυπουργό τον Αμπντάλα Χάμντοκ. Στόχος της μεταβατικής κυβέρνησης του Σουδάν, ήταν η άμεση οικονομική ανάπτυξη και το τέλος του απομονωτισμού που βρισκόταν η χώρα τα τελευταία έτη. Ωστόσο, το πραξικόπημα στα τέλη του 2021, οι καθυστερήσεις στην πολιτική μετάβαση της χώρας και οι ασυμφωνίες στη συγχώνευση των στρατιωτικών και των παραστρατιωτικών δυνάμεων, οδήγησαν τον Απρίλιο του 2023 στον εμφύλιο πόλεμο που ταλανίζει τη χώρα, ενάμιση χρόνο τώρα.

Η σύγκρουση ξέσπασε στο κέντρο της πρωτεύουσας και κατά τη διάρκεια του έτους, η μάχη εξελίχθηκε σε έναν εθνικό -εμφύλιο- πόλεμο, με μια διευρυνόμενη ποικιλία στρατιωτικών και μη, ομάδων, σε μια χώρα γεμάτη όπλα. Αρχικά, οι  Δυνάμεις Ταχείς Υποστήριξης του Ντάγκαλο ή Χεμέντι (RSF) κατάφεραν να καταλάβουν το  μεγαλύτερο μέρος του Χαρτούμ τις πρώτες μέρες της σύγκρουσης και διατηρώντας την ορμή τους για κάποιο χρονικό διάστημα, κατέλαβαν στα τέλη του έτους το μεγαλύτερο μέρος του Νταρφούρ, ενώ τον Δεκέμβριο (2023) εξαπέλυσαν το πρώτο τους χτύπημα, νοτιοανατολικά του Χαρτούμ καταλαμβάνοντας το Γουάντ Μεντάνι, πρωτεύουσα της πολιτείας Γκεζίρα. 

Με τις δύο δυνάμεις να βρίσκονται πλέον σε μεγάλο βαθμό, κατά μήκος ενός διαχωρισμού Ανατολής (αλ-Μπουρχάν-SAF) και Δύσης (Ντάγκαλο-RSF), οι ανθρωπιστικές απειλές που αντιμετωπίζει ο λαός του Σουδάν, έχουν αυξηθεί δραματικά. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Michael Dunford, περιφερειακού διευθυντή του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος (WFP) για την Ανατολική Αφρική, που χαρακτήρισε την κατάσταση στο Σουδάν ως: «τίποτα λιγότερο από μια τραγωδία».

Σύμφωνα με την έκθεση του γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA), σχεδόν 25 εκατομμύρια άνθρωποι -ο μισός πληθυσμός του Σουδάν- χρειάζονται βοήθεια, λόγω των σημαντικών ελλείψεων σε τρόφιμα, νερό και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, καθώς το 75% των υπηρεσιών υγείας στη χώρα είναι κατεστραμμένες.

Παράλληλα, περισσότεροι από 18 εκατομμύρια Σουδανοί πολίτες, αντιμετωπίζουν αυτή τη στιγμή οξεία επισιτιστική ανασφάλεια (το Σουδάν κατατάσσεται μεταξύ των τεσσάρων κορυφαίων χωρών παγκοσμίως για τα ποσοστά οξέος υποσιτισμού), ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αναφέρει ότι υπάρχουν τουλάχιστον τριακόσιοι θάνατοι από χολέρα στη χώρα, προειδοποιώντας ταυτόχρονα ότι ο δάγκειος πυρετός και η μηνιγγίτιδα αυξάνονται ταχέως.

Η παραπάνω κατάσταση γίνεται χειρότερη, αν αναλογιστούμε ότι τα δυο αντίπαλα στρατόπεδα, εμποδίζουν διαρκώς την διανομή ανθρωπιστικής βοήθειας, ενώ ο εμφύλιος πόλεμος μαίνεται, έχοντας σκοτώσει πάνω από περίπου 20.000 ανθρώπους και έχει εκτοπίσει περισσότερα από 11 εκατομμύρια πολίτες -συμπεριλαμβανομένων περίπου τριών εκατομμυρίων που έχουν καταφύγει σε άλλες χώρες (Αίγυπτο, Τσάντ και Νότιο Σουδάν κυρίως)-, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΟΗΕ. Επιπρόσθετα, ο λιμός και οι πρόσφατες πλημμύρες που σημειώθηκαν στην χώρα, προστίθενται στον κατάλογο των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι Σουδανοί πολίτες, εν μέσω της μεγαλύτερης κρίσης εκτοπισμού στον κόσμο.

Το όλο εγχώριο τοπίο ωστόσο, γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο, καθώς από τις αρχές του δεύτερου έτους του πολέμου, η εμφύλια σύγκρουση, πήρε μια νέα κατεύθυνση, που αντανακλούσε την -προφανή πλέον- εξωτερική ανάμειξη στο Σουδάν, λόγω του τεράστιου πλούτου του σε φυσικούς πόρους και των εκτεταμένων και εύφορων εδαφών του πλησίον του ποταμού Νείλου.

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Rift Valley, η μείωση κατά 75% στις εξαγωγές πετρελαίου του Σουδάν, μετά την απόσχιση του Νοτίου Σουδάν, οδήγησε στο να γίνει η βιομηχανία χρυσού, μια πολύ σημαντική πηγή συναλλάγματος. Κύριοι προορισμοί του σουδανικού χρυσού είναι τα Η.Α.Ε., η Ιταλία, η Τουρκία, η Αίγυπτος και η Ρωσία. Χαρακτηριστικά, το 2022 οι εξαγωγές χρυσού, αξίας άνω των 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ήμισυ των συνολικών εξαγωγών του Χαρτούμ, κάτι που το κατέστησε 16ο μεγαλύτερο παραγωγό χρυσού στον κόσμο και τον τέταρτο μεγαλύτερο στην αφρικανική ήπειρο για το συγκεκριμένο έτος.

Το Σουδάν, αποτελεί μια γέφυρα που συνδέει τη Μέση Ανατολή και τον Κόλπο, με την Αφρική, ενώ οι σημαντικοί φυσικοί πόροι που βρίσκονται στο έδαφος του, είναι σίγουρο ότι προσελκύουν το ενδιαφέρον κρατικών δρώντων, δίνοντας  μια περιφερειακή διάσταση στη μάχη για το Χαρτούμ.

Συγκεκριμένα, οι Ένοπλες Δυνάμεις της χώρας (SAF), έχουν χρησιμοποιήσει ιρανικά drones (οι σχέσεις των δυο χωρών έχουν βελτιωθεί σημαντικά), ενώ παράλληλα στηρίζονται από την Αίγυπτο και διακριτικά από την Αιθιοπία, την Σαουδική Αραβία και την Τουρκία.

Στην απέναντι πλευρά, οι Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) λαμβάνουν υποστήριξη από τη Ρωσία, μέσω της μισθοφορικής Βάγκνερ,από την Δυτική Λιβύη και των δυνάμεων του εκεί Στρατηγού, Χαλίφα Χάφταρ καθώς και από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα δια μέσου του Τσάντ. Τον Ιούνιο, ο πρεσβευτής του Σουδάν στα Ηνωμένα Έθνη, κατηγόρησε ευθέως το Άμπου Ντάμπι, ότι παρέχει οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη στο RSF, ενώ το πρόσφατο περιστατικό με τον βομβαρδισμό της κατοικίας του πρέσβη των Η.Α.Ε στο Χαρτούμ, έχει επιδεινώσει τις σχέσεις του Εμιράτου και των Σουδανικών Ενόπλων Δυνάμεων (αλ-Μπουρχάν).

Καταληκτικά, είναι εμφανές ότι το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε μια περίοδο μετάβασης και η προσοχή είναι στραμμένη κυρίως στα γεγονότα που εξελίσσονται τόσο στην Ουκρανία όσο -κυρίως- και στη Μέση Ανατολή και το Ισραήλ. Ωστόσο είναι πολύ σημαντικό, η κατάσταση στο Σουδάν να μην συνεχίσει να αμελείται διεθνώς, διότι η συνέχιση του εμφυλίου πολέμου δεν θα έχει καταστροφικό αντίκτυπο μόνο για τους Σουδανούς αμάχους αλλά ενέχει και τον κίνδυνο για περιφερειακή διάχυση. Μπορεί οι διπλωματικές επαφές (Η.Π.Α., Σαουδική Αραβία, Αίγυπτος και Η.Α.Ε.) για την επίτευξη κατάπαυσης του πυρός να συνεχίζονται χωρίς ουσιαστική πρόοδο (με τον στρατό να αρνείται να παραστεί στις συνομιλίες τον περασμένο μήνα στην Ελβετία), ωστόσο η (μεγαλύτερη εδώ και αρκετό καιρό) νέα επίθεση των Ενόπλων Δυνάμεων στο Χαρτούμ στις 26 Σεπτεμβρίου, φανερώνει ότι η σύγκρουση έχει ακόμα μακρύ δρόμο. Όσο λοιπόν, ο εμφύλιος αυτός πόλεμος παρατείνεται, το ενδεχόμενο διάσπασης της χώρας παραμένει ανοιχτό, προς όφελος και των τζιχαντιστικών ομάδων, κάτι που μπορεί να οδηγήσει στο άνοιγμα του κουτιού της Πανδώρας και για τα όμορα κράτη (Σαχέλ), που βρίσκονται σε διαρκή αναβρασμό.