Οι μάχες του Κουρσκ: Τι έγινε το 1943, τι γίνεται το 2024

Αυτό που άρχισε μία εβδομάδα πριν ως κάτι που φαινόταν ως μια ουκρανική επιδρομή στο ρωσικό έδαφος φαίνεται να έχει εξελιχθεί σε εισβολή: Οι Ουκρανοί αιφνιδίασαν τις ρωσικές δυνάμεις, εισχωρώντας βαθιά στη ρωσική περιφέρεια του Κουρσκ και οι μάχες συνεχίζονται, παρά τις επανειλημμένες ρωσικές ανακοινώσεις περί απόκρουσης της επίθεσης. Μάλιστα, έχουν υπάρξει αναφορές πως οι ουκρανικές δυνάμεις ετοιμάζουν αμυντικές θέσεις, κάτι, αν ισχύει, θα υποδείκνυε ότι υπάρχει πρόθεση κατοχής εδάφους, ενώ τα ουκρανικά στρατεύματα φαίνονται να αριθμούν χιλιάδες στρατιώτες, σε κάτι που εκλαμβάνεται ως μεγάλης κλίμακας επιχείρηση.

Κάτι που δύσκολα μπορεί να περάσει απαρατήρητο από όσους έχουν στοιχειώδη έστω γνώση στρατιωτικής ιστορίας είναι πως το Κουρσκ ήταν το θέατρο μιας από τις μεγαλύτερες νίκες της ρωσικής ιστορίας, καθώς το 1943 στη μάχη του Κουρσκ ο Κόκκινος Στρατός είχε καταφέρει να αποκρούσει την επίθεση της Βέρμαχτ, σε μια από τις σκληρότερες και πιο αιματηρές μάχες του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου, χάρη στην εκτενή αμυντική του προετοιμασία.

Unternehmen Zitadelle: Ιούλιος- Αύγουστος 1943

Η γερμανική επίθεση, υπό την κωδική ονομασία Unternehmen Zitadelle (Επιχείρηση Ακρόπολη), αποσκοπούσε στην ανάκτηση της πρωτοβουλίας από τη Βέρμαχτ στο Ανατολικό Μέτωπο. Η μάχη του Κουρσκ έλαβε χώρα στην ευρύτερη περιοχή της ομώνυμης πόλης, εναντίον της σοβιετικής «εξέχουσας»/ «προεξοχής» (salient) στη δυτική Ρωσία, πλάτους 240 χλμ από βορρά ως νότο και μήκους 160 χλμ προς τα δυτικά (μια «σφήνα» στις γερμανικές γραμμές). Οι Γερμανοί είχαν σχεδιάσει μια αιφνιδιαστική επίθεση κατά της σοβιετικής «σφήνας» από βορρά και νότο, με σκοπό να αποκόψουν και καταστρέψουν τις σοβιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν εντός της, μειώνοντας δραστικά τις σοβιετικές επιθετικές δυνατότητες.

Η επίθεση άρχισε στις 5 Ιουλίου, και στην επιχείρηση Zitadelle συμμετείχαν περίπου 50 μεραρχίες, με 900.000 άνδρες και περίπου 2.700 άρματα μάχης και αυτοκινούμενα πυροβόλα, καθώς και πάνω από 2.000 αεροσκάφη. Ωστόσο οι Σοβιετικοί γνώριζαν ότι επίκειται γερμανική επίθεση και είχαν προετοιμαστεί εκτενώς και σε βάθος, με αντιαρματικές άμυνες και ναρκοπέδια, αντιπαρατάσσοντας παράλληλα περίπου 1.300.000 στρατιώτες, 3.600 άρματα μάχης και αυτοκινούμενα πυροβόλα και πάνω από 2.800 αεροσκάφη.

Αυτό που ακολούθησε θεωρείται η μεγαλύτερη μάχη της ιστορίας- και κορυφώθηκε με τη μάχη της Προχορόφκα, η οποία μέχρι πρόσφατα κατονομαζόταν ως η μεγαλύτερη αρματομαχία της ιστορίας (ωστόσο πλέον θεωρείται ότι αυτό δεν ισχύει). Οι Γερμανοί συνάντησαν γρήγορα ισχυρές σοβιετικές άμυνες, προχωρώντας μόνο 16 χλμ στον βορρά και 48 χλμ στον νότο, υφιστάμενοι βαριές απώλειες. Οι Σοβιετικοί, αφού σταμάτησαν (με μεγάλη δυσκολία στα νότια) τη γερμανική επίθεση, άρχισαν την αντεπίθεσή τους στις 12 Ιουλίου και αυτή έλαβε τέλος στις 23 Αυγούστου. Οι απώλειες και στις δύο πλευρές ήταν γιγαντιαίες, ωστόσο η μάχη σήμανε το τέλος των γερμανικών επιθετικών ενεργειών στο Ανατολικό Μέτωπο, ανοίγοντας τον δρόμο για τις μεγάλες σοβιετικές επιθέσεις του 1944-1945.

Αύγουστος 2024: Τι έχει συμβεί ως τώρα

Ουκρανικά στρατεύματα εισέβαλαν στο Κουρσκ από πολλές κατευθύνσεις νωρίς στις 6 Αυγούστου, παραβιάζοντας σημεία ελέγχου και κάποιες οχυρώσεις που ήταν επανδρωμένες με συνοριοφύλακες και ελαφρές μονάδες πεζικού. Ρώσοι bloggers στρατιωτικών θεμάτων είπαν πως μονάδες με τεθωρακισμένα διείσδυσαν γρήγορα σε μεγάλο βάθος, παρακάμπτοντας στατικές αμυντικές θέσεις και σπέρνοντας πανικό. Το Institude for the Study of War είπε πως οι ουκρανικές δυνάμεις είχαν φτάσει σε βάθος μέχρι και 35 χλμ, ενεργώντας σε μικρούς, ευκίνητους τεθωρακισμένους σχηματισμούς, εκμεταλλευόμενες την ισχνή παρουσία ρωσικών δυνάμεων στα σύνορα. Επίσης, οι Ουκρανοί έκαναν ευρεία χρήση drones και ηλεκτρονικού πολέμου για επιθέσεις κατά ρωσικών οχημάτων και διαταραχή των ρωσικών τηλεπικοινωνιών. Κάποιες μικρές ουκρανικές δυνάμεις περιφέρονταν στην περιοχή ενεργώντας χωρίς να επιχειρούν να ασκήσουν έλεγχο/ καταλάβουν θέσεις, ενώ άλλες ετοίμαζαν αμυντικές θέσεις μέσα/ κοντά στην πόλη Σούτζα. Ουκρανός αξιωματούχος έχει πει πως στην επιχείρηση συμμετέχουν χιλιάδες στρατιώτες, ενώ ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι παραδέχτηκε επίσημα την επίθεση για πρώτη φορά το Σάββατο.

Οι ρωσικές δυνάμεις αιφνιδιάστηκαν εμφανώς: Η αντίδρασή τους ήταν αργή και όχι καλά συντονισμένη, καθώς ο κύριος όγκος των ρωσικών δυνάμεων είναι στην ανατολική Ουκρανία και οι δυνάμεις στα σύνορα δεν είναι καλά εκπαιδευμένες ή εξοπλισμένες. Η ρωσική διοίκηση βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη χρήση πολεμικών αεροσκαφών και στρατιωτικών ελικοπτέρων για την ανάσχεση της ουκρανικής επίθεσης. Σταδιακά κατέφθαναν στην περιοχή όλο και περισσότερες και ικανότερες μονάδες, ωστόσο μια εβδομάδα μετά την έναρξη της ουκρανικής επιχείρησης οι μάχες συνεχίζονταν.

Πολλοί εκφράζουν αμφιβολίες για το πόσο σοφή επιλογή ήταν από πλευράς του Κιέβου μια τέτοια κίνηση, δεδομένου ότι οι Ρώσοι πιέζουν στα μέτωπα της ανατολικής Ουκρανίας, όπου έχουν αριθμητική υπεροχή και ότι μια τέτοια κίνηση θέτει σε κίνδυνο πολύτιμα ουκρανικά στρατεύματα, καθώς ρωσικές εφεδρείες μπαίνουν στη μάχη. Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η ουκρανική επίθεση αφήνει για άλλη μια φορά έκθετες τις δυνάμεις του Κρεμλίνου, που φάνηκαν ανίκανες να προστατέψουν το ίδιο το έδαφος της χώρας από έναν υποτίθεται πιο αδύναμο εχθρό που βρίσκεται στην άμυνα- τον ίδιο εχθρό που εδώ και δυόμισι χρόνια δεν έχουν καταφέρει να καταβάλουν. Αυτό, πέραν του ότι τονώνει το ουκρανικό ηθικό και εκπέμπει μια εικόνα επιτυχίας στους συμμάχους της Ουκρανίας στο εξωτερικό, αποτελεί σημαντικό πλήγμα για το αφήγημα του προέδρου Πούτιν και της κυβέρνησής του πως η ζωή στη Ρωσία δεν επηρεάζεται από τον πόλεμο- ενώ παράλληλα θεωρείται πως αν συνεχιστούν για πολύ οι συγκρούσεις, ενδεχομένως οι Ρώσοι να χρειαστεί να τραβήξουν δυνάμεις από τα μέτωπα της Ουκρανίας, μειώνοντας την πίεση εκεί.

Ως ένας από τους σκοπούς έχει χαρακτηριστεί η αποσταθεροποίηση της Ρωσίας και των ενόπλων δυνάμεών της- ωστόσο οι ακριβείς στόχοι δεν έχουν προσδιοριστεί (ειδικά το αν οι Ουκρανοί θα προσπαθήσουν να κρατήσουν εδάφη σε μια «σφήνα», αν πρόκειται στην ουσία για μια μεγάλη επιδρομή ή για κάτι άλλο). Επίσης, είναι η πρώτη φορά που ο ίδιος ο ουκρανικός στρατός πραγματοποιεί μια τέτοια επίθεση και όχι Ρώσοι μαχητές που μάχονται για την Ουκρανία- αντίθετα, θεωρείται ότι πρόκειται για δυνάμεις από εμπειροπόλεμες και καλά εξοπλισμένες ουκρανικές ταξιαρχίες.

Σημειώνεται πως τη Δευτέρα αξιωματούχος στο Κουρσκ κάλεσε περισσότερους κατοίκους να απομακρυνθούν από τις εστίες τους λόγω της κατάστασης- οι ρωσικές αρχές λένε πως πάνω από 76.000 άτομα έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους στο Κουρσκ μετά την ουκρανική επίθεση της 6ης Αυγούστου, και εικόνες κατοίκων που διαμαρτύρονται κυκλοφορούν online. Πέραν αυτού, οι ουκρανικές δυνάμεις εισήλθαν και στη Σούτζα- σημαντικό κόμβο διέλευσης φυσικού αερίου προς την ΕΕ- 10 χλμ από τα σύνορα, και έχει αναφερθεί ότι ελέγχουν το δυτικό της τμήμα. Κάτοικοι απομακρύνονταν και από μια άλλη περιοχή της Ρωσίας, το Μπέλγκοροντ, με ρωσικά ΜΜΕ να λένε πως 11.000 άτομα εκεί είχαν μετακινηθεί.

Το πώς μπορεί να εξελιχθεί η κατάσταση αυτή είναι, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, άγνωστο. Όπως προαναφέρθηκε, το Κίεβο ίσως επιδιώκει με αυτή την ενέργεια να αναγκάσει τους Ρώσους να τραβήξουν δυνάμεις από την επίθεσή τους στο Ντονέτσκ της ανατολικής Ουκρανίας, όπου οι ουκρανικές δυνάμεις δέχονται μεγάλη πίεση. Ωστόσο η χρήση ισχυρών, αξιόμαχων δυνάμεων σε μια τέτοια παράτολμη ενέργεια είναι ένα μεγάλο ρίσκο από μόνη της, δεδομένου ότι ο ουκρανικός στρατός δυσκολεύεται να αποκρούει τις ρωσικές επιθέσεις στην ανατολική Ουκρανία- και όσο περνά ο χρόνος τόσο δυσκολότερες θα γίνονται οι μάχες στο Κουρσκ, καθώς θα καταφθάνουν περισσότερες ρωσικές εφεδρείες και θα γίνεται όλο και μεγαλύτερη πρόκληση η εδραίωση σταθερής παρουσίας/ κατοχή ρωσικού εδάφους. Επίσης σημαντικοί παράγοντες στην όλη υπόθεση είναι οι εγκαταστάσεις αερίου στη Σούτζα, ο πυρηνικός σταθμός στο Κουρσκ αλλά και η στρατηγικής σημασίας αεροπορική βάση Χαλίνο στην πόλη του Κουρσκ, η οποία έχει στοχοποιηθεί και στο παρελθόν από ουκρανικές επιθέσεις με πυραύλους και drones.

Κλείνοντας, αξίζει επίσης να σημειωθεί πως η ουκρανική επίθεση επιδεικνύει και κάτι άλλο: Ο παρατεταμένος πόλεμος φθοράς στην ανατολική Ουκρανία, με τα πανταχού παρόντα drones και κάθε είδους αισθητήρες στα θέατρα επιχειρήσεων είχε οδηγήσει πολλούς στο συμπέρασμα πως ο σύγχρονος πόλεμος χαρακτηρίζεται από ένα «διάφανο» πεδίο μάχης, όπου ο αιφνιδιασμός είναι σχεδόν αδύνατος, καθώς είναι εξαιρετικά δύσκολο να λάβει χώρα η σχετική προετοιμασία/ συγκέντρωση δυνάμεων για μεγάλες επιθετικές ενέργειες χωρίς να γίνει αντιληπτή από τον αντίπαλο. Όπως προκύπτει από την ουκρανική επιχείρηση, ωστόσο (ανεξαρτήτως του ποια θα είναι η εξέλιξή της στο επόμενο διάστημα), ο αιφνιδιασμός σε μεγάλη κλίμακα φαίνεται πως παραμένει εφικτός- και πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψιν ως ενδεχόμενο (ή/και να επιδιώκεται) σε κάθε είδους σχεδιασμό.