Μειώνοντας τη βλάβη από το κάπνισμα: 10 προτάσεις δημόσιας υγείας για τον έλεγχό του

Δέκα προτάσεις δημόσιας υγείας για τον έλεγχο του καπνίσματος παρουσιάστηκαν από τη SCOHRE (International Association on Smoking Control & Harm Reduction), στο πλαίσιο της 7th Summit Tobacco Harm Reduction, η οποία έλαβε χώρα τη Δευτέρα και την Τρίτη, περιλαμβάνοντας μια σειρά ομιλιών από ειδικούς του χώρου, με έμφαση στον ρόλο των εναλλακτικών προϊόντων και το πώς αυτά αλλάζουν το διεθνές τοπίο.

Μεταξύ άλλων, υπογραμμίστηκε η σημασία της αποδοχής και δημιουργίας ρυθμιστικών πλαισίων για τα εναλλακτικά προϊόντα(vaping, ηλεκτρονικά τσιγάρα, συσκευές θέρμανσης καπνού) που σημειώνουν μεγάλη άνοδο τα τελευταία χρόνια, δεδομένου ότι αυξάνονται τα στοιχεία από έρευνες που υποδεικνύουν ότι η βλάβη από αυτά είναι μικρότερη σε σχέση με τα συμβατικά τσιγάρα.

Όπως υπογράμμισε η Λίνα Νικολοπούλου, βιολόγος- διευθύνουσα σύμβουλος της Mindview και στέλεχος της SCOHRE, η οποία συντόνισε σχετική συζήτηση, «τα τελευταία 10 χρόνια η χρήση εναλλακτικών προϊόντων έχει σημειώσει έκρηξη και αυτό είναι μια πραγματικότητα- κάτι το οποίο δεν πρόκειται να αλλάξει…αυτό που απαιτείται από τις ρυθμιστικές αρχές και τις κυβερνήσεις είναι να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα, να την αγκαλιάσουν και να βάλουν κανόνες», προσθέτοντας πως είναι απαραίτητο να γίνουν περισσότερες έρευνες ώστε να παραχθούν περισσότερα δεδομένα. Σε αυτό το πλαίσιο, σημείωσε, μεταξύ άλλων, τα στοιχεία υπέρ της μειωμένης βλάβης από εναλλακτικά προϊόντα αν και συσσωρεύονται, δεν φαίνονται να γίνονται «πολύ αποδεκτά ανά τον κόσμο». Από πλευράς του ο Ιγνάτιος Οικονομίδης, καθηγητής Καρδιολογίας στο ΕΚΠΑ και ένας εκ των ομιλητών, τόνισε πως στον καρδιολογικό τομέα όλο και περισσότεροι επιστήμονες φαίνονται να υιοθετούν/ αντιλαμβάνονται τη σημασία της μείωσης βλάβης και να ενσωματώνουν τη χρήση εναλλακτικών προϊόντων όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και το άτμισμα στις κατευθυντήριες γραμμές τους.

Οι 10 προτάσεις της SCOHRE

Οι προτάσεις που παρουσιάστηκαν ήταν οι εξής:

Επαρκής ενημέρωση για λήψη αποφάσεων με βάση σωστές πληροφορίες: Όπως υπογραμμίστηκε, για να ληφθεί μια απόφαση απαιτείται πρόσβαση στις απαραίτητες πληροφορίες και χρήση αυτών για να γίνει η σχετική αξιολόγηση, ανάλογα με τις προτεραιότητες του καθενός. Σε αυτό το πλαίσιο, τονίστηκε ότι οι καπνιστές μπορούν να υποστηριχθούν μέσω «decision aids» για να λάβουν αποφάσεις με βάση έγκυρα στοιχεία και πληροφορίες. Τα «decision aids» αποτελούνται από δύο στοιχεία: α) αντικειμενικές, ισορροπημένες πληροφορίες β) χρήση μεθόδων εκτίμησης αξίας για να βοηθούνται οι καπνιστές να θέτουν τις προτεραιότητές τους.

Βιοηθική και ανθρώπινα δικαιώματα:Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να έχουν πρωταγωνιστικό ρόλο ως προς τις αποφάσεις πολιτικής σχετικά με τα προϊόντα καπνού. Τα διεθνή πρωτόκολλα βιοηθικής δίνουν έμφαση στη σημασία της «ενημερωμένης συναίνεσης» (informed consent) και την «ενδυνάμωση» των καταναλωτών. Οι πολιτικές, τονίζεται από την SCOHRE, πρέπει να αναγνωρίζουν τις σημαντικές διαφορές στα επίπεδα κινδύνου και να υποστηρίζουν τους χρήστες ως προς τη μείωση βλάβης, Επιπλέον, καθώς αυξάνεται η γνώση πάνω στο θέμα, οι πολιτικές αυτές πρέπει να επικαιροποιούνται συνέχεια. «Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν και έχουν το δικαίωμα να έχουν πρόσβαση σε διαφανή, ακριβή πληροφόρηση» είπε χαρακτηριστικά η κ. Νικολοπούλου.

«Αλφαβητισμός» στην Υγεία:Η εκπαίδευση τόσο των επαγγελματιών του χώρου της Υγείας όσο και των καπνιστών θεωρείται κρίσιμης σημασίας ως προς την αύξηση της αποτελεσματικότητας των προσπαθειών ελέγχου του καπνίσματος, επηρεάζοντας άμεσα τη δημόσια υγεία. Για τους επαγγελματίες του χώρου της Υγείας, είναι απαραίτητη η διοργάνωση και παρακολούθηση σεμιναρίων, online μαθημάτων κ.α., καθώς η παροχή πληροφοριών σχετικά με φαρμακευτικής φύσης προετοιμασίες και νέες συσκευές χρήσης καπνού. Οι επαγγελματίες αυτοί, επαρκώς καταρτισμένοι, θα είναι σε θέση να παρεμβαίνουν αποτελεσματικά και να στηρίζουν τους καπνιστές που αποφασίζουν να κόψουν το κάπνισμα και μειώνοντας την πιθανότητα επανέναρξής του. Ταυτόχρονα, οι καπνιστές θα πρέπει να έχουν τα «εργαλεία» που απαιτούνται για να μπορέσουν να κόψουν το κάπνισμα- κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσω συμβουλευτικών υπηρεσιών, κινητών προγραμμάτων, εκστρατείες ενημέρωσης κ.α. Σε αυτό το πλαίσιο, η κ. Νικολοπούλου υπογράμμισε τη σημασία «του να γνωρίζουμε τι είναι καλό για την υγεία μας…πρέπει να καταβάλουμε πραγματικά μεγάλη προσπάθεια για να προστατέψουμε τις νέες γενιές, ενημερώνοντάς τες για το τι είναι καλό για την υγεία τους».

Δικτύωση- συνεργασία:Το κάπνισμα αποτελεί μια πρόκληση διεθνούς εμβέλειας, που επηρεάζει 1,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους, με αποτέλεσμα 8 εκατομμύρια θανάτους ετησίως από παθήσεις που σχετίζονται με το κάπνισμα. Η ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών μεταξύ χωρών μπορεί να οδηγήσει στην εφαρμογή σύγχρονων, αναλυτικών και αποτελεσματικών στρατηγικών δημόσιας υγείας για την αντιμετώπιση του καπνίσματος. Οι στρατηγικές αυτές πρέπει να περιλαμβάνουν τρία επίπεδα πρόληψης: Εκπαίδευση για την υγεία, δευτερεύουσα πρόληψη (κοινωνικές και δημοσιονομικές πολιτικές, screening- διαλογή) και τριτεύουσα πρόληψη (περιορισμός των επιπλοκών ασθενειών, μείωση βλάβης, βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών). Η περίπτωση της Σουηδίας, όπου μόνο το 5% του πληθυσμού καπνίζει, αποτελεί επιδημιολογικού χαρακτήρα απόδειξη πως είναι δυνατή η εφαρμογή μιας αποτελεσματικής στρατηγικής δημόσιας υγείας.

Πρόληψη:Η αποτροπή της έναρξης του καπνίσματος και η μείωση της έκθεσης στον καπνό είναι κομβικής σημασίας για την αντιμετώπιση της «επιδημίας» του καπνίσματος. Στοιχεία υποδεικνύουν ότι η πρόληψη μπορεί να γίνεται υπό τη μορφή μέτρων σε επίπεδο πολιτικής, όπως η αύξηση της φορολόγησης στα προϊόντα καπνού, η επιβολή αυστηρότερων περιορισμών ως προς το ποιος μπορεί να αγοράζει καπνικά προϊόντα, ο έλεγχος των σημείων πώλησης και χρήσης και η επιβολή περιορισμών στις διαφημίσεις, συν τα μηνύματα στις συσκευασίες για τον κίνδυνο για την υγεία. Προσπάθειες πρόληψης πρέπει επίσης να λαμβάνουν χώρα στο σπίτι, στα σχολεία και στις κοινότητες. Η ενημέρωση για τους κινδύνους για την υγεία από μόνη της δεν έχει αποδειχτεί όσο αποτελεσματική αναμενόταν, ωστόσο έχουν υπάρξει επιτυχημένες παρεμβάσεις, στηριζόμενες σε δεδομένα, που εστιάζουν στη μείωση ή καθυστέρηση της «γνωριμίας» με το κάπνισμα και άλλες ουσίες. Οι παρεμβάσεις αυτές εστίαζαν σε παράγοντες ευαλωτότητας και ενίσχυαν παράλληλα παράγοντες προστασίας απέναντι σε επικίνδυνες και εθιστικές συμπεριφορές, ειδικά για την προστασία των νέων. Οι στρατηγικές σε αυτό τον τομέα περιλαμβάνουν μείωση της έκθεσης στο κάπνισμα στο οικογενειακό πλαίσιο, εκπαίδευση σχετικά με την επιρροή από άλλα άτομα του περιβάλλοντος, ενασχόληση με το ζήτημα της ενδοοικογενειακής βίας, στόχευση περιοχών χαμηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, ενθάρρυνση της συμμετοχής σε ομαδικά αθλήματα κ.α. Αξίζει να σημειωθεί πως η κ. Νικολοπούλου υπογράμμισε ότι δεν είναι λίγα τα παραδείγματα περιπτώσεων όπου υπάρχουν τα σχετικά πλαίσια, μα δεν τηρούνται.

Αξιόπιστα και δίκαια νομοθετικά/ κανονιστικά πλαίσια: Όπως υπογραμμίστηκε, τα πλαίσια κανονισμών πρέπει να αντιμετωπίζουν τα προϊόντα νικοτίνης με αναλογικό τρόπο (βάσει του επιπέδου κινδύνου) και αντίστοιχης φιλοσοφίας πρέπει να είναι και η σχετική φορολογία. Οι κανονισμοί επίσης πρέπει να επικαιροποιούνται τακτικά ώστε να ανταποκρίνονται στην εμφάνιση νέων προϊόντων και επιστημονικών στοιχείων, και παράλληλα να προστατεύονται οι καταναλωτές από την παραπληροφόρηση.

Πολιτική με βάση στοιχεία, απρόσκοπτη έρευνα και διαφάνεια στα επιστημονικά δεδομένα:Ο σχεδιασμός μιας διαφανούς και βασιζόμενης σε επιστημονικά δεδομένα πολιτικής παύσης του καπνίσματος είναι απαραίτητος για τη δημόσια υγεία, ώστε να μειωθούν η εξάρτηση από τη νικοτίνη και οι επιβλαβείς συνέπειες του καπνίσματος. Επίσης ένα σύστημα υγείας που προωθεί ενεργά και ενσωματώνει νέα επιστημονικά στοιχεία και ευρήματα διασφαλίζει πως οι καπνιστές θα έχουν το υψηλότερο επίπεδο φροντίδας. Όπως υπογραμμίζει η SCOHRE, οι προσπάθειες εστιάζονται στην ενημέρωση όλων των εμπλεκομένων για τα υπάρχοντα στοιχεία, στην ενθάρρυνση νέων ερευνών και στην παραγωγή περισσότερων στοιχείων σχετικά με τη μείωση της βλάβης από το κάπνισμα. Η δημιουργία ενός παγκοσμίου δικτύου ειδικών θα βοηθούσε στην παραγωγή επαρκών όγκων δεδομένων για τη στήριξη των πολιτικών υγείας και τη δημιουργία κανονισμών που βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία.

Η διακοπή καπνίσματος ως «σκαλοπάτι»: Χαρακτηρίζεται ως η πιο κρίσιμη και αποτελεσματική παρέμβαση στο ευρύτερο πλαίσιο στρατηγικής. Για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της «πανδημίας του καπνίσματος» η SCOHRE τονίζει πως πρέπει να μπει τέλος σε χρόνια αμέλειας μέσω της υιοθέτησης βέλτιστων πρακτικών και της εφαρμογής συστηματικών προσεγγίσεων για τη φροντίδα των καπνιστών. Όπως υπογράμμισε η κ. Νικολοπούλου, είναι ανάγκη οι χώρες να επενδύσουν σε κέντρα διακοπής καπνίσματος.

Αλλαγές στη φορολόγηση για να επιτευχθούν αλλαγές συμπεριφοράς:Μία από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους στον κλάδο θεωρείται η προώθηση δημοσιονομικών πολιτικών που μεριμνούν για την υγεία, περιλαμβανομένης της φορολόγησης των προϊόντων καπνού και νικοτίνης με βάση την αρχή «λιγότερη βλάβη, λιγότερος φόρος». Επιπλέον, θα έπρεπε να λαμβάνει χώρα συνεχής ανάλυση της πραγματικής κλινικής βλάβης. Συνολικά η προσέγγιση αυτή θα περιόριζε την πρόσβαση σε προϊόντα, με ιδιαίτερη έμφαση σε αυτά με την υψηλότερη τοξικότητα. Απώτερος στόχος είναι οι καταναλωτές να οδηγηθούν να επιλέγουν λιγότερο επιβλαβή προϊόντα.

Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα ως «mainstream» στρατηγική για την προστασία της δημόσιας υγείας: Οι πολιτικές όσον αφορά στο κάπνισμα παραδοσιακά εστιάζουν στην πρόληψη και τη διακοπή, μα νέα δεδομένα δείχνουν ότι δεν έχουν μειώσει σημαντικά τα ποσοστά των καπνιστών σε πολλές χώρες. Όπως υπογραμμίζει η SCOHRE, επίσης, οι στρατηγικές αυτές αν και απαραίτητες δεν καλύπτουν από μόνες τους τις ανάγκες αυτών που δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα. Η μείωση της βλάβης από το κάπνισμα (ΤΗR) παρέχει τεκμηριωμένες επιστημονικά, χαμηλότερου κινδύνου εναλλακτικές στα συμβατικά τσιγάρα που μπορούν να μειώσουν σημαντικά την επιβάρυνση στην υγεία. Προϊόντα όπως οι συσκευές ατμίσματος, το snus και ο θερμαινόμενος καπνός μπορούν να αντικαταστήσουν τα τσιγάρα και να βελτιώσουν την κατάσταση από άποψης υγείας. Ως παράδειγμα επιτυχούς εφαρμογής πολιτικής εστιασμένης στο THR (που χαρακτηρίζεται ως ρεαλιστική προσέγγιση η οποία αναγνωρίζει την εξάρτηση από τη νικοτίνη) παρουσιάζεται η Σουηδία, ενώ σημειώνεται πως χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Νέα Ζηλανδία βλέπουν ήδη αποτελέσματα από την ενσωμάτωση του THR στις αντικαπνιστικές τους προσπάθειες. Η SCOHRE προτείνει να γίνει το ΤΗR μια «mainstream» στρατηγική δημόσιας υγείας. Όπως είπε η κ. Νικολοπούλου, «πρέπει να παρέχουμε τις επιλογές μαζί με τη γνώση περί επιλογής τους».

Σχολιάζοντας τις προτάσεις, ο καθηγητής Σόλομον Ραταεμάνε, επικεφαλής του Τμήματος Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Λιμπόμπο στη Νότια Αφρική, υπογράμμισε ότι πρέπει να υπάρξει πάνω από όλα πρακτικός τρόπος εφαρμογής τους ώστε να είναι ρεαλιστικές απέναντι στους πολίτες, ενώ ο Φάρες Μίλι, πνευμονολόγος, εξαρτησιολόγος και ειδικός σε θέματα ελέγχου καπνού στο υπουργείο Υγείας της Τυνησίας, τόνισε ότι οι σχετικές στρατηγικές διαφέρουν από χώρα σε χώρα- πχ σε θέματα φορολογίας και διακοπής καπνίσματος, τα δεδομένα είναι διαφορετικά σε χώρες χαμηλών εισοδημάτων σε σχέση με αυτά σε χώρες υψηλών εισοδημάτων. Σε παρόμοιο πλαίσιο κινήθηκε και η Αναστασία Μπαρμπούνη, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας- Υγιεινής και Πρόληψης Νόσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, σχολιάζοντας πως οι στρατηγικές δεν είναι διαφορετικές μόνο μεταξύ άλλων χωρών, μα και μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων- «είναι δύσκολο να έχουμε έναν κανόνα για όλους» σημείωσε, προσθέτοντας πως οι παλιές πολιτικές δεν είχαν την επιθυμητή πρόοδο και χαρακτηρίζοντας σημαντική τη μείωση βλάβης από το κάπνισμα.

Κλείνοντας, η κ. Νικολοπούλου υπογράμμισε πως «δεν χρειάζονται επιπλέον χρήματα όλες οι πρακτικές και πολιτικές», τονίζοντας τη σημασία της δικτύωσης του ανθρώπινου κεφαλαίου: «Απλά χρειάζεται να το δικτύωσουμε…αν αυξήσουμε τη γνώση, οι άνθρωποι θα κινηθούν μόνοι τους».