Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης: Μέσο κοινωνικής συμπερίληψης των ατόμων με αναπηρία

Του Γιώργου Σταμάτη, Βουλευτή Επικρατείας της ΝΔ.

Το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση και ένταξη στην κοινωνία αντικατοπτρίζει τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας και κατοχυρώνεται στο αρ.19 της Σύμβασης των ΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. Στόχος είναι αφενός τα άτομα με αναπηρία να ζουν ανεξάρτητα στην κοινότητα σύμφωνα με τις επιλογές τους και αφετέρου να συμπεριλαμβάνεται η διάσταση της αναπηρίας σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής δραστηριότητας.

Εμπνευστής του κινήματος για την ανεξάρτητη διαβίωση, που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ τη δεκαετία του 70, ήταν ο Edward Roberts. Η φιλοσοφία του κινήματος αναπτύχθηκε ως μια απάντηση στα παραδοσιακά μοντέλα αποκατάστασης που εμφορούνταν από έντονο προστατευτικό χαρακτήρα. Η ανεξάρτητη διαβίωση στόχευε στην ενδυνάμωση του ατόμου με αναπηρία προκειμένου να αποκτήσει τον έλεγχο της ζωής του, να έχει την ελευθερία για πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία και να χρησιμοποιεί τις διαθέσιμες υπηρεσίες, για την επίτευξη των στόχων του. Προς την κατεύθυνση αυτήν, κομβικό ρόλο διαδραμάτισαν τα Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης, (Centers for Independent Living – CILs) , που αρχικά αναπτύχθηκαν στην Αμερική και αργότερα επεκτάθηκαν διεθνώς.

Πρόκειται για φορείς που στοχεύουν στην προώθηση της αυτονομίας των ατόμων με αναπηρία, της αξιοπρεπούς τους διαβίωσης και της ισότιμης ένταξης τους στον κοινωνικό ιστό. Η λειτουργία τους εδράζεται στις αρχές της ανεξάρτητης διαβίωσης, όπως την αρχή της αυτοδιάθεσης, την παροχή ίσων ευκαιριών, την αρχή του ελέγχου από το άτομο με αναπηρία των επιλογών του, καθώς και το δικαίωμα πλήρους και ισότιμης κοινωνικής συμμετοχής. Η βασική στόχευση των Κέντρων Ανεξάρτητης Διαβίωσης συνίσταται στην ενεργή υποστήριξη των ατόμων με αναπηρία, να αναπτύξουν τις απαιτούμενες δεξιότητες, προκειμένου να ζουν αυτόνομα και να ελέγχουν τις αποφάσεις για τη ζωή τους.

Σε αυτό το πλαίσιο αποσκοπούν στην ενδυνάμωση των ίδιων των ατόμων με αναπηρία, με υπηρεσίες όπως συμβουλευτική και υποστήριξη από ομοτίμους, εκπαίδευση των ωφελούμενων των προγραμμάτων προσωπικής βοήθειας για τη σωστή χρήση της υπηρεσίας, ενίσχυση της αυτοσυνηγορίας, βοήθεια στη διαχείριση οικονομικών θεμάτων, διασύνδεση των ατόμων με αναπηρία με όλες τις κοινωνικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες και αναλυτική ενημέρωση για τα δικαιώματα τους.  

Η φιλοσοφία τους ερείδεται στην παροχή υπηρεσιών μέσα στην κοινότητα με επίκεντρο τον άνθρωπο, έτσι ώστε να σταματήσουν να ζουν τα άτομα με αναπηρία εγκλωβισμένα σε κλειστές δομές. Με τα Κέντρα αυτά, ενισχύεται η διαβίωση στην κοινότητα, όπως η ανεξάρτητη, η υποστηριζόμενη και η ημιαυτόνομη διαβίωση. 

Tα Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης μπορεί επίσης να παρέχουν υπηρεσίες όπως ψυχολογική υποστήριξη, εκμάθηση δεξιοτήτων καθημερινής διαβίωσης και χρήσης τεχνικών βοηθημάτων, εκπαίδευση στην κινητικότητα, προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης και υποστήριξης των ατόμων με αναπηρία για την ένταξη τους στην αγορά εργασίας.

Το πρώτο Κέντρο Ανεξάρτητης Διαβίωσης ιδρύθηκε το 1972 στο Berkeley των ΗΠΑ. Ο θεσμός επεκτάθηκε στον Καναδά, την Αυστραλία και την Ιαπωνία, ενώ αρκετές χώρες της Ευρώπης, με πρωτοπόρους τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν αναπτύξει Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης σε ποικίλα μοντέλα.

Στη χώρα μας, η κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη θέτει ως μείζονα προτεραιότητα την ενίσχυση της ορατότητας και της κοινωνικής συμπερίληψης των ατόμων με αναπηρία. Η αύξηση των στεγών υποστηριζόμενης διαβίωσης, η θεσμοθέτηση της υπηρεσίας του προσωπικού βοηθού, τα πιλοτικά προγράμματα για την πρώιμη παρέμβαση και την υποστηριζόμενη εργασία, η πρόοδος στο πεδίο της αποϊδρυματοποίησης με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το σταδιακό κλείσιμο του Παραρτήματος των Λεχαινών, αλλά και συνολικά οι στρατηγικές επιλογές της Κυβέρνησης για την αναπηρία, συνιστούν ενεργητικές, προοδευτικές πολιτικές, που συμβάλλουν ουσιαστικά στην προώθηση της ανεξάρτητης διαβίωσης και εντάσσουν τη χώρα μας στον κύκλο των προηγμένων χωρών σε αυτό το κρίσιμο πεδίο κοινωνικής πολιτικής.

Για την επόμενη ημέρα χρειαζόμαστε μια εθνική στρατηγική για τη διαβίωση στην κοινότητα, στο πλαίσιο της οποίας μπορούν να αναπτυχθούν Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης, ενταγμένα σ’ ένα εθνικό δίκτυο, έτσι ώστε να εκσυγχρονιστούν περαιτέρω οι παρεχόμενες υπηρεσίες, να υπάρχει μεγαλύτερη συνεκτικότητα και διασύνδεση με τους ωφελούμενους. Τα Κέντρα Ανεξάρτητης Διαβίωσης μπορούν να αποτελέσουν ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο για την πραγμάτωση του οράματος μας, της μετάβασης από την ιδρυματική φροντίδα στη διαβίωση στην κοινότητα, ενισχύοντας την ορατότητα, τη συμπερίληψη και την αξιοπρεπή διαβίωση των ατόμων με αναπηρία.