Γκάνα: Καίγοντας τηλεοράσεις για να επιβιώσουν – Το τοξικό εμπόριο ηλεκτρικών αποβλήτων

Μπορείτε να δείτε πυκνά νέφη καπνού να υψώνονται από τη χωματερή Agbogbloshie από μίλια μακριά.

Ο αέρας στην τεράστια χωματερή Agbogbloshie, στα δυτικά της πρωτεύουσας της Γκάνας, Άκρα, είναι εξαιρετικά τοξικός. Όσο πλησιάζει κανείς, τόσο πιο δύσκολο είναι να αναπνεύσει και η όρασή του αρχίζει να θολώνει.  

Γύρω από αυτούς τους καπνούς βρίσκονται δεκάδες άνδρες, οι οποίοι περιμένουν τα τρακτέρ να ξεφορτώσουν σωρούς καλωδίων πριν τους βάλουν φωτιά. Άλλοι σκαρφαλώνουν σε έναν λόφο τοξικών αποβλήτων και κατεβάζουν τηλεοράσεις, υπολογιστές και εξαρτήματα πλυντηρίων ρούχων και τα βάζουν φωτιά. Οι άνδρες εξάγουν πολύτιμα μέταλλα, όπως χαλκό και χρυσό, από ηλεκτρικά και ηλεκτρονικά απόβλητα, πολλά από τα οποία έχουν φτάσει στη Γκάνα από τις πλούσιες χώρες.  

«Δεν αισθάνομαι καλά» λέει ο εργάτης Abdulla Yakubu στο BBC, του οποίου τα μάτια είναι κόκκινα και δακρύζουν καθώς καίει καλώδια και πλαστικό. «Ο αέρας, όπως βλέπετε, είναι πολύ μολυσμένος και πρέπει να δουλεύω εδώ κάθε μέρα, οπότε σίγουρα επηρεάζει την υγεία μας» εξηγεί. 

Η Abiba Alhassan, μητέρα τεσσάρων παιδιών, εργάζεται κοντά στον χώρο καύσης διαχωρίζοντας τα χρησιμοποιημένα πλαστικά μπουκάλια, και ο τοξικός καπνός δεν χαρίζεται ούτε σε αυτήν.

«Μερικές φορές, είναι πολύ δύσκολο να αναπνεύσω ακόμη και, το στήθος μου γίνεται βαρύ και αισθάνομαι πολύ άσχημα», λέει. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο ρεύμα αποβλήτων στον κόσμο, με 62 εκατομμύρια τόνους να παράγονται το 2022, αυξημένα κατά 82% σε σχέση με το 2010, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ. 

Είναι η ηλεκτρονικοποίηση των κοινωνιών μας που βρίσκεται κυρίως πίσω από την αύξηση των ηλεκτρονικών αποβλήτων – από τα smartphones, τους υπολογιστές και τους έξυπνους συναγερμούς, μέχρι τα αυτοκίνητα με εγκατεστημένες ηλεκτρονικές συσκευές, των οποίων η ζήτηση αυξάνεται σταθερά. Οι ετήσιες αποστολές smartphones, για παράδειγμα, έχουν υπερδιπλασιαστεί από το 2010, φτάνοντας τα 1,2 δισεκατομμύρια το 2023, σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ για το εμπόριο και την ανάπτυξη φέτος. 

Ο ΟΗΕ αναφέρει ότι μόνο το 15% περίπου των ηλεκτρονικών αποβλήτων στον κόσμο ανακυκλώνεται, οπότε οι ασυνείδητες εταιρείες επιδιώκουν να τα ξεφορτώσουν αλλού, συχνά μέσω μεσαζόντων που στη συνέχεια διακινούν τα απόβλητα εκτός της χώρας. 

Τα εν λόγω απόβλητα είναι δύσκολο να ανακυκλωθούν λόγω της πολύπλοκης σύνθεσής τους, η οποία περιλαμβάνει τοξικά χημικά, μέταλλα, πλαστικά και στοιχεία που δεν μπορούν εύκολα να διαχωριστούν και να ανακυκλωθούν. 

Οι ερευνητές του ΟΗΕ λένε ότι διαπιστώνουν σημαντική αύξηση στη διακίνηση ηλεκτρονικών αποβλήτων από τις ανεπτυγμένες χώρες και τις ταχέως αναδυόμενες οικονομίες. Τα ηλεκτρονικά απόβλητα είναι πλέον το πιο συχνά κατασχεθέν αντικείμενο, αντιπροσωπεύοντας ένα στα έξι από όλα τα είδη αποβλήτων που κατασχέθηκαν παγκοσμίως, διαπίστωσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τελωνείων.

Αξιωματούχοι στο λιμάνι της Νάπολης της Ιταλίας έδειξαν στο BBC πώς οι διακινητές δήλωναν και έκρυβαν τα ηλεκτρονικά απόβλητα, τα οποία, όπως είπαν, αποτελούσαν περίπου το 30% των κατασχέσεών τους. Έδειξαν τη σάρωση ενός εμπορευματοκιβωτίου με προορισμό την Αφρική, το οποίο μετέφερε ένα αυτοκίνητο.

Αλλά όταν οι λιμενικοί άνοιξαν το εμπορευματοκιβώτιο, στο εσωτερικό του ήταν στοιβαγμένα σπασμένα μέρη οχημάτων και ηλεκτρονικά απόβλητα, με λάδι να διαρρέει από ορισμένα από αυτά. «Δεν συσκευάζεις έτσι τα προσωπικά σου αγαθά, πολλά από αυτά προορίζονται για απόρριψη», λέει ο Luigi Garruto, ερευνητής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (Olaf), ο οποίος συνεργάζεται με λιμενικούς σε όλη την Ευρώπη.

Όταν τα ηλεκτρονικά απόβλητα καίγονται ή απορρίπτονται, το πλαστικό και τα μέταλλα που περιέχουν μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία και να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αναφέρει πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).

Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι σε πολλές χώρες υποδοχής παρατηρείται επίσης άτυπη ανακύκλωση ηλεκτρονικών αποβλήτων – που σημαίνει ότι ανεκπαίδευτοι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων γυναικών και παιδιών, κάνουν τη δουλειά χωρίς προστατευτικό εξοπλισμό και τις κατάλληλες υποδομές και εκτίθενται σε τοξικές ουσίες όπως ο μόλυβδος.

Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας και ο ΠΟΥ εκτιμούν ότι εκατομμύρια γυναίκες και παιδιά που εργάζονται στον άτυπο τομέα της ανακύκλωσης μπορεί να επηρεαστούν. Οι οργανώσεις λένε επίσης ότι η έκθεση κατά τη διάρκεια της εμβρυϊκής ανάπτυξης και στα παιδιά μπορεί να προκαλέσει διαταραχές που σχετίζονται με τη νευροανάπτυξη και τη νευροσυμπεριφορά.

Από τον Ιανουάριο του 2025, η παγκόσμια συνθήκη για τα απόβλητα, η Σύμβαση της Βασιλείας, θα απαιτεί από τους εξαγωγείς να δηλώνουν όλα τα ηλεκτρονικά απόβλητα και να λαμβάνουν άδεια από τις χώρες αποδέκτες. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι αυτό θα κλείσει ορισμένα από τα παραθυράκια που χρησιμοποιούν οι διακινητές για να μεταφέρουν τέτοια απόβλητα σε όλο τον κόσμο.

Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ – ενός από τους σημαντικότερους εξαγωγείς ηλεκτρονικών αποβλήτων – που δεν έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση της Βασιλείας – ένας λόγος για τον οποίο, σύμφωνα με τους ακτιβιστές, η διακίνηση ηλεκτρονικών αποβλήτων συνεχίζεται.

«Καθώς αρχίζουμε να πατάμε, οι ΗΠΑ στέλνουν πλέον όλο και περισσότερα φορτηγά πέρα από τα σύνορα στο Μεξικό», δήλωσε ο Jim Puckett, εκτελεστικός διευθυντής του Basel Action Network, μιας οργάνωσης που διεξάγει εκστρατεία για τον τερματισμό του εμπορίου τοξικών αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Πίσω στη χωματερή Agbogbloshie στη Γκάνα, η κατάσταση χειροτερεύει μέρα με τη μέρα. Η Alhassan λέει ότι ξοδεύει σχεδόν τα μισά χρήματα που κερδίζει από τη συλλογή αποβλήτων σε φάρμακα για να αντιμετωπίσει τις συνθήκες που προκύπτουν από την εργασία στη χωματερή. «Αλλά είμαι ακόμα εδώ γιατί αυτό είναι το μέσο επιβίωσής μου και της οικογένειάς μου» εξηγεί.